Tudela - Tutilah

Provincie: Navarra
Regio: Navarra
Comarca: Comarca de Tudela
-------
HISTORISCH
Romeinse naam:
Arabische naam: Alaba
Mark: Marca Superior
Kurah: Tutilah (Tudela)
Taifa: Saraqusta (Zaragoza), Tutilah (Tudela)

714: De Visigotische graaf Cassius bekeert zich in 714 tot de islam (bekeerlingen heten: muwallad/muladie) en wordt mawali/mawli (client) van de Omajjaden. Hij neemt de familienaam Banu Qasi aan. Cassius wordt bekeerd door Hassan ibn Yassar al-Hudhali, qadi in Zaragoza in de periode van de aankomst van Abd ar-Rahman in Andalus. Dit volgens de arabische geschiedschrijver Ibn al-Qutiyya. Cassius heerst over een gebied met Tudela, Tarazona, Borja en waarschijnlijk Ejea. De historicus Ibn Hazm (11de eeuw) noemt Fortun, Abu Tawr, Abu Salama, Yunus en Yahya als zijn zonen. Tutilah maakt deel uit van de kurah Tutilah in de Marca Superior. Al-Himyari beschrijft Tudela als een van de vruchtbaarste gebieden van deze mark.

802 (187): De muladi generaal Amrus ibn Yusuf, wali van Talavera, wordt door emir al-Hakam I van Córdoba (796-822) vanuit Toledo naar Zaragoza en Huesca gestuurd en neemt de plaatsen in op Bahlal ibn Marzuq. Ibn Marzuq vlucht naar Pallars. Amrus trekt daarna op tegen Tudela, onderdrukt er de opstand van de Banu Qasi, neemt de plaats op 29 december (187) en installeert daar zijn zoon Yusuf ibn Amrus als wali.

807: Amrus ibn Yusuf slaat een opstand in Tudela neer.

839: Fortun ibn Musa, latere wali van Tudela (862-874) en zoon van Musa ibn Musa ibn Qasi, leidt een campagne tegen de "koning van Galicië", Luzriq (Loderik).

840/41: Musa ibn Musa ibn Fortun "al-Qassawi" (x Assona Ènnega, dochter van koning Iñigo Arista van Pamplona), zoon van Musa ibn Fortun, en zijn halfbroer koning Iñigo Arista, komen in opstand tegen emir Abd ar-Rahman II van Córdoba (822-852). Dit is een reactie op de verbanning van hun familielid Abd al-Yabbar ibn Qasi door de broers Abd Allah en Amir ibn Kalayb, wali’s van respectievelijk Zaragoza en Tudela. De emir stuurt zijn zoon prins al-Mutarrif en wazir Abd al-Wahid ibn Yazid al-Iskenderani om de opstand te onderdrukken.

841: Emir Abd ar-Rahman II stelt Musa ibn Musa ibn Qasi aan als wali van Tudela en Arnedo. Hij dwingt hem zo om samen met zijn zoon prins al-Mutarrif en de wazir al-Iskandarani op te trekken tegen het graafschap Barcelona.

842 (228): Op 9 oktober is het Beleg van Tudela. Musa ibn Musa ibn Fortun vlucht van Borja naar Tudela. Hij wordt daar belegerd door Harit ibn Bazi. Na een overeenkomst gaat Musa naar Arnedo.

843: Musa ibn Musa ibn Fortun wordt weer wali van Tudela (tot 862). Hij was dat eerder al tot 842.

847: Musa ibn Musa ibn Fortun komt in opstand tegen emir Abd ar-Rahman II.

850: Musa ibn Musa ibn Fortun komt weer in opstand tegen emir Abd ar-Rahman II.

853: Musa trekt met zijn zwager en graaf Émenon de Périgord († 866) naar Gasconje en neemt Sancho II Sánchez "Sans Sancion" de Gascogne, de Baskische leider, gevangen.

9de eeuw: In de 2de helft van deze eeuw overlijdt, wellicht in Tudela, Ibn Rizq, Abu Bakr Yaman (Abu Bakr Yaman [of Yumn] ibn Rizq al-Zahid). Hij is in de 1ste helft van die eeuw in een alquería bij Tudela geboren. Hij heeft 1 ascetisch werk geschreven ("Biblioteca de al-Andalus", Vol. 4).

862: Na het verlies bij Guadalajara trekt Musa ibn Musa ibn Fortun zich terug naar Tudela, waar hij op 26 september komt te overlijden. Zijn zoon Lubb ibn Musa ibn Musa (لب بن موسى القسوي بن موسى بن فرتون بن قاسي بن فرتون Lubb ibn Musa al-Qasawi ibn Musa ibn Furtun ibn Qasi ibn Furtun) volgt hem op in Toledo. Andere kinderen zijn: Mutarrif ibn Musa, Furtun ibn Musa en Àwriya of Oria ibn Musa. Later trouwt hij ook met zijn nicht Maymunah bint Zahir ibn Furtun. Samen hebben zij de zoon Ismail ibn Musa ibn Musa. Fortun( II) ibn Musa wordt wali van Tudela (tot 874).

865: Musa ibn Musa (?) uit Tudela belegert in 865 Guadalajara en sneuvelt daarbij. Musa's troepen trekken zich daarna terug naar Tudela.

871: Emir Mohammed I van Córdoba (852-886) ontneemt Fortun ibn Musa zijn recht op Arnedo en komt hij met zijn broers in opstand. Zij veroveren alle oude gebieden van hun vader; Lubb en Ismail ibn Musa bezetten Zaragoza, Mutarrif ibn Musa bezet Huesca en Fortun ibn Musa verovert Tudela.

872: Emir Mohammed I trekt zelf op met een leger tegen de opstandelingen van de Banu Qasi en bedwingt Tudela. Hij krijgt steun van de Banu Tujib.

877 (264): Op 12 september stuurt emir Mohammed I een leger onder zijn zoon prins al-Mundhir tegen Pamplona. Hij heeft de opdracht om door te gaan naar Zaragoza, en voert aanvallen uit bij Tudela op plaatsen in het grondgebied van de Banu Qasi. Hij penetreert in het gebied van Pamplona en verwoest er een aantal kastelen.

882: Fortun ibn Musa wordt gevangen gehouden in "Tutelam castrum" in Tudela.

884: In het noorden van het schiereiland breekt een opstand uit tegen emir Mohammed I. In Aragón neemt Musa bezit van Zaragoza, Tudela en Huesca. De opstandeling Abd al-Rahman ibn Marwan uit Mérida wordt bijgestaan door koning Alfons III van Asturië, Galicië en León (866-910).

890: Lubb ibn Mohammed ibn Lubb ibn Musa wordt wali van Tudela.

897: Lubb ibn Mohammed verovert Tudela.

899: Lubb ibn Mohammed verovert (weer?) Tudela, Tarazona, Alava en Toledo.

904: Isarn, kleinzoon van graaf Raymond I van Pallars en erfgenaam van het graafschap Pallars, wordt gevangen gezet in Tudela.

907: Mohammed ibn Lubb, wali van Tudela, sneuvelt tijdens een hinderlaag door koning Sancho I Garcés van Navarra-Pamplona (905-926).

915: Mutarrif ibn Mohammed ibn Lubb, komt 1 dag na de gevangenname van zijn broer Abd Allah, wali van Tudela, aan de macht in Tudela. Abd Allah komt vrij in ruil voor de kastelen Falces en Caparroso. Abd Allah overlijdt 2 maanden daarna in Tudela.

916: Op 1 april wordt Mutarrif ibn Mohammed gedood tijdens een broederstrijd, waarschijnlijk door Mohammed ibn Abd Allah, de zoon van de overleden Abd Allah.

917: Koning Fruela II van Asturië (910-924), Galicië en León (924-925) huwt met Urraca, volgens Ibn Khaldun en Ibn Hazm, een dochter van de Banu Qasi wali van Tudela.

918: Koning Sancho I Garcés van Navarra-Pamplona (905-926) en koning Ordoño II van León (914-924) en Galicië (910-924) heroveren La Rioja in de lente van 918 en nemen daarbij de steden Nájera, Calahorra en Arnedo. De verovering van Tudela in juni mislukt.

918: Isarn van Pallars wordt vrijgelaten. Hij is in 904 gevangen genomen en komt vrij door Sancho I Garcés.

920: Na Clunia trekt emir Abd ar-Rahman III van Córdoba (912-961) in de richting van Tudela en geeft hij daar de wali van de stad, Mohammed ibn Lubb, het bevel om samen met zijn cavalerie het fort Cárcar op koning Sancho I Garcés aan te vallen.

922/23: Mohammed ibn Abd Allah wordt in het kasteel van Viguera gedood. Met de dood van Mohammed is het eigenlijke einde van de muladi familie Banu Qasi. Na de dood van Mohammed trekt Mohammed ibn Abd ar-Rahman, de tujibi wali van Zaragoza met zijn zoon Haxim (Hashim) naar Tudela en stuurt boodschappers naar de emir Abd ar-Rahman III, om versterkingen te vragen. De emir stuurt de wazir Abd al-Hamid ibn Basil met versterkingen naar Tudela.

923: Na het verlies bij Viguera stuurt emir Abd ar-Rahman III wazir Abd al-Hamid ibn Basil naar de Marca Superior om vanuit Tudela aanvallen uit te voeren op het grondgebied van Sancho I Garcés. Er worden maar kleine successen behaald.

924: Tijdens de expeditie van emir Abd ar-Rahman III tegen Navarra is Tudela zijn hoofdkwartier en uitvalsbasis. Ibn Idhari beschrijft deze expeditie. De emir ontvangt in Tudela de wali van Zaragoza, Mohammed ibn Abd al-Rahman al-Anqar al-Tujibi. Op 2 augustus is Abd ar-Rahman III weer terug in Tudela en dwingt hij de laatsten van de Banu Qasi de stad te verlaten. De wali Abd al-Hamid ibn Basil wordt ontheven uit zijn functie en wordt de Tujibi van Zaragoza Abu Yahya Mohammed ibn Abd al-Rahman ibn Abd al-Aziz al-Tujibi, aangesteld als wali van de al-tagr al-ala (Marca Superior). Volgens Al-Udri wordt Mohammed ibn Hasim ibn Mohammed wali van Tudela.

934: Abd ar-Rahman III stert een derde campagne tegen Navarra en installeert nieuwe wali's en generaals in Tudela, Tarazona en Huesca.

937: Umar ibn Yusuf ibn Musa (Banu Imam) is qadi in Tudela (tot 944). Hij is geboren in Tudela.

939: Na de nederlaag bij Simancas (augustus) op Ramiro II van León (931-951) trekt Abd ar-Rahman III, kalief van Córdoba (912/29-961) tijdens zijn terugtrekking verwoestend langs Tudela en Roa.

942: Slag bij Tudela. Op 12 juli valt een gecombineerd leger van Fernán González de Castila en García Sánchez Tudela aan. De christenen strijden tegen Mohammed ibn Hashim al-Tuchibí, vizier van Tudela met zijn cavalerie. Zij weten wel een oom van Mohammed te doden en 15 belangrijke personen, maar worden verslagen.

948: Overlijden van Abu Yahya Zakariyya ibn Jattab al-Kalbi. Hij is geboren in Tudela en qadi in de stad (volgens Ibn al-Faradi in "Tarig ulama").

950: Overlijden van Mohammed ibn Hashim al-Tujibi, wazir van Tudela.

972: In januari wordt de wazir Ahmed ibn Yala wali van Zaragoza en Tudela. Na zijn dood volgt Ahmed ibn Mohammed ibn Abbas ("el Zabalzorta"), eerder wali van Lérida, hem op. Zijn broer Abbas vervangt hem dan in Lérida.

996: Overlijden (onbekend waar) van de uit Tudela afkomstige jurist Isa ibn Musa ibn al-Imam (Isa ibn Musa ibn Ahmad ibn Yusuf ibn Musa ibn Jasib al-Umawi). Hij is van de Banu Imam en zijn overgrootopa is imam van de grote moskee in Tudela. Zijn oom Umar is qadi in Tudela van 937 tot 949. Isa is de schrijver van het tractaat Kitab al-Hidar. Zijn broer Ahmed is ook jurist of qadi in Tudela en overlijdt ook in 996.

1000: In augustus/september marcheert de wazir al-Mansur ibn Abi Aamir vanuit Zaragoza in de richting van Pamplona. Hij blijft waarschijnlijk enkele dagen in Tudela.

1006: Al-Mundir ibn-Yahya (Banu Tujib) is de laatste wali van Tudela voor het emiraat Córdoba. Hij blijft loyaal tot 1016/17. Vanaf ca. 1018 is hij emir van Zaragoza. Hij krijgt de titels "al-Mansur" en "al-Hayib". Hij overlijdt in 1021/22.

1015: Suleiman ibn Hud wordt qadi in Tudela (tot 1038).

1025: Overlijden in Zaragoza van de uit Tudela afkomstige faqih Abu Abd Allah Mohammed al-Haddad. Hij is eerder via Medinaceli naar Zaragoza gekomen.

1046: Mohammed al-Mundir ibn Suleiman (Banu Hud) ontvangt, na de dood van zijn vader, de emir van Zaragoza, Suleiman ibn Hud al-Musta'in, Calatayud en Tudela (tot 1051).

1050/51: Tudela wordt veroverd door Ahmed ibn Suleiman al-Muqtadir, emir van Zaragoza (1046-1081/82) op zijn broer Mohammed al-Mundir.

1070/75: In Tudela wordt de joodse filosoof, arts en dichter Yehudah Halevi (Yehudah ben Samuel Halevi) geboren. Hij verhuist naar Córdoba, waar hij als arts in aanzien staat. Hij trekt vanwege de Almoraviden naar het Midden-Oosten. Hij overlijdt in ca. 1141 in Jeruzalem.

1073: Op 25 mei is er een verdag waarbij emir al-Muqtadir van Zaragoza zich verbindt met koning García IV Sánchez "el Peñalén" van Navarra-Pamplona (1054-1076) tegen koning Sancho I Ramírez van Aragón (1063-1094) en Navarra (1076-1094). Troepen van al-Muqtadir komen samen in Tudela.

1082: Overlijden van al-Muqtadir en opvolging door zijn zonen Yusuf al-Mu'tamin (westelijk deel met Zaragoza, Tudela, Tarazona, Huesca and Barbastro) en Mundir al-Hayib (Lérida, Tortosa, Denia, Morella and Monzón).

1086): In Tudela wordt de sha'ir al-Tutili/al-Amma al-Tutili (Abu al-Abbas Ahmed ibn Abd Allah ibn Hurayra al-Absi al-A'ma al-Tutili; أبو العباس أحمد بن عبد الله بن أبي هريرة القيسي الأعمى التطيلي), al-A'ma ("De Blinde") geboren. Christenen noemen hem "El Ciego de Tudela" ("De Grote uit Tudela"). Hij groeit op in Sevilla en Murcia. Hij is samen met Ibn Bajja in een competitie aan het hof van Ibn TIfilwit van Zaragoza. Hij is bekend vanwege zijn panegyrics. Hij heeft ook moaxajas en mussahas geschreven. Hij overlijdt in 1126 (519/20) op jonge leeftijd (40), maar plaats van overlijden is onbekend.

1087 (480): Beleg van Tudela. Sancho I Ramírez van Aragón belegert met kruisridders uit Normandië, Aquitanië, Gascogne, Poitou, Languedoc, Bourgogne en Provence Tudela. Dit mislukt. Deze kruisridders marcheerden al vanuit Frankrijk naar het zuiden toen Alfons hen mededeelt dat Yusuf ibn Tashfin, emir van de Almoraviden (ca. 1061-1106) terug is gekeerd naar Afrika en dat zij niet meer nodig zijn. Het leger wil niet terugkeer zonder slag te hebben geleverd en krijgt van Sancho de opdracht de Vallei van de Ebro en gebieden van emir Ahmed Al-Musta'in II van Zaragoza (1085-1110) aan te vallen. Het rijke Tudela wordt aangevallen, maar vanwege haar dikke muren niet ingenomen.

1089: In Tudela wordt de joodse filosoof, astronoom, astroloog en dichter Abraham ben Ezra (Rabbi Abraham ben Meir ibn Ezra) geboren. Christenen noemen hem Abenezra. Hij trekt naar Córdoba. Voor 1140 vlucht hij voor de Almohaden uit al-Andalus. Hij overlijdt in ca. 1164 in Calahorra (of in Midden Oosten).

1109: Overlijden van de qadi van Tudela Abu Bark (Ahmed ibn Mohammed ibn Umar ibn al-Imam).

1110: Verovering van Zaragoza, Lérida, Tortosa, Tudela, Dénia en Tarazona door de Almoraviden onder Mohammed ibn al-Hajj, namens emir Ali ibn Yusuf (1106-1143).

1118: Abd Allah ibn Mazdali, wali van Granada, trekt vanuit Jaén op tegen Tarazona en verslaat er de christenen (volgens Ibn Adhari). Hij blijft daarna de zomer in Tudela. Hij laat de stad en de stadsmuur versterken.

1119: Beleg van Tudela. Op 25 februari geeft Tudela zich over aan de (voornamelijk Franse) troepen van koning Alfons I van Aragón en Navarra (1104-1134) met o.m. Centule II de Bigorre, Bernard I de Comminges, Gaston IV de Béarn, Rotrou III de Perche, graaf van Perche en Mortange, Robert Bordet en Guy de Lons (Guido van Lons), bisschop van Lescar. Alfons I komt pas 3 weken later naar de stad en tekent op 15 maart het document voor de overgave. De moslims worden gedwongen buiten de stadsmuren te leven, terwijl de joden binnen de stadsmuren mogen blijven.

1123: Rotrou III de Perche, graaf van Perche en Mortange, wordt gouverneur van Tudela (tot 1124).

1124: Robert de Aguiló (ook wel Robert d'Aculley, Robert de Culley of Robert Bordet/Burdet), een Normandier uit Cullei (thans Orne) wordt gouverneur van Tudela (tot 1126).

1130: In Tudela wordt de joodse reiziger Benjamin van Tudela geboren. Hij maakt reizen naar o.a. Damascus, Baghdad, Basra en Cairo. Hij overlijdt in 1173 in Castilië.

Bronnen:
Possessing the Land: Aragon's Expansion Into Islam's Ebro Frontier Under Alfonso the Battler 1104-1134 (Clay Stalls)
http://www.ibntufayl.org
http://ca.wikipedia.org
http://historiadetudela.es/0603.pdf
http://enwada.es/wiki/Alc%C3%A1zar_de_los_Omeya
http://perso.wanadoo.es/ibg3/med/simancas.html
http://remacle.org/bloodwolf/arabe/alathyr/croisades2b.htm
http://www.vallenajerilla.com/berceo/senac/presenciamusulmanaenlarioja.htm
http://www.mequinensa.com/es/municipio/historia/Cronologia.aspx